Mist is eigenlijk niets anders dan een lage wolk. Als het aan het oppervlak koud genoeg wordt, condenseert waterdamp tot water. Mist bestaat dus uit heel kleine waterdruppeltjes die net boven de grond hangen. Het ontstaat als de grond en de lucht daarboven snel afkoelen. Bijvoorbeeld vlak na een regenbui (want dan zit er veel vocht in de lucht), terwijl er geen wolken zijn (want dan kan warme lucht snel verdwijnen) of als er weinig wind is (zodat de mist blijft hangen en er geen warme lucht uit hogere luchtlagen wordt aangevoerd).

Mist ontstaat meestal door afkoeling rond zonsondergang of tegen zonsopkomst.
De kans op mist is het grootst tussen de maanden oktober en januari. Daarom noemen we dat het mistseizoen. In het mistseizoen komen in het binnenland per maand 8 tot 10 mistdagen voor.
De vorming van mist hangt af van veel factoren, niet alleen van weer en wind, maar ook van de bodem, begroeiing, reliëf en de nabijheid van warmtebronnen zoals steden. Mist kan dus heel plaatselijk optreden en kan ook ontstaan boven sneeuw. Het zicht loopt dan soms terug tot minder dan 10 meter.
Zeker in de bergen is het dan moeilijk om je te oriënteren en de weg te vinden.

Als het aardoppervlak zo sterk afkoelt door uitstraling kan vlak boven de grond de waterdampconcentratie de verzadigingswaarde bereiken. Een deel van de lucht condenseert dan tot waterdruppeltjes en zo ontstaat er mist.
Vanaf het moment de grond meer warmtestraling uitzendt dan dat deze van de atmosfeer ontvangt koelt de grond af, vooral in de avond en s’nachts. Als dan de luchtvochtigheid 100% wordt kan zich mist vormen. En dan vooral lage windsnelheid is gunstig voor de vorming van mist. Ook de luchtkwaliteit heeft veel invloed op de vorming van mist. Met name de concentratie van stofdeeltjes. In schone lucht treedt condensatie bij een lagere temperatuur op dan in vervuilde lucht.

Slecht zicht vormt een risico voor het verkeer. Weggebruikers kunnen er niet genoeg op worden gewezen bij mistig weer snelheid te minderen en meer afstand te houden. In een plotseling opdoemende mistbank kan het zicht opeens zeer slecht worden. De laagstaande zon kan de automobilist volledig verblinden, zeker als ook de autoruiten beslagen zijn. Bij temperaturen rond het vriespunt en vorst kan de mist aanvriezen en aanleiding geven tot verraderlijke gladheid.

In de meteorologie wordt van mist gesproken als het zicht minder dan 1000 m is door de aanwezigheid van vocht in de lucht.
Bij een zicht minder dan 200 m spreken we van dichte mist en is dit gevaarlijk voor het wegverkeer.
Bij een zicht van minder dan 50m spreken we over zeer dichte mist.

Boven zee ontstaat zo vaak mist omdat condensatie van vochtige lucht door een dalende temperatuur niet alleen plaats vindt als warme lucht verdwijnt. Het kan ook gebeuren dat er koude lucht aangevoerd wordt. Bijvoorbeeld van het land de zee op. Daar is het vaak warmer, waardoor er boven het water mist ontstaat.

Soorten mist

Dauw
Als vochtige lucht dicht bij de grond afkoelt in volledig windstil weer, dan ontstaat er dikwijls dauw.
Of te wel: Dauw ontstaat als de grond 's nachts warmte verliest en daarmee de lucht, die direct met de grond contact heeft, afkoelt tot het dauwpunt. Op dit punt condenseert waterdamp in de lucht op elk willekeurig koud oppervlak. Een heldere nacht en windstilte zijn ideale omstandigheden voor een dauwachtige ochtend.
Op een rustige herfstochtend kun je de dauwdruppeltjes mooi bewonderen, die aan spinnenwebben en bladeren zitten. Dauw op gras wordt wel eens verward met waterdruppels, die planten zelf produceren. Deze waterdruppels kunnen soms niet verdampen, omdat de lucht er om heen al verzadigd is met water. Deze druppels zijn grote druppels, die meestal aan de uiteinden van de bladeren hangen, terwijl de kleinere dauwdruppels het gehele blad bedekken.
Veel dauw doet zich voor als vochtige warme lucht over oppervlakten beweegt, die al erg koud zijn. Dit kan gebeuren als het weer plotseling omslaat na een koude periode. Pp plaatsen zonder veel regen is de dauw een essentiële bron van water voor plant en dier.

Dooimist
Wanneer zachte lucht over een smeltende ijsvlakte of een sneeuwlaag stroomt, koelt de lucht af en ontstaat er mist.
Dooimist op:
11/12/2021 van 10:00 – 20:30 uur na -4.8 graden vorst.

Grondmist
Een mistlaag dicht bij de grand, onder ooghoogte. De eerste grondmist ontstaat vaak in de buurt van sloten en vochtige stukken weiland.

Industriele mist
Om mist te vormen zijn condensatiekernen nodig. Dit zijn kleine deeltjes waaraan de waterdamp zich kan hechten 't zodat druppeltjes ontstaan. Stof dat afkomstig is van rook uit fabriekspijpen of van uitlaatgassen kunnen bijvoorbeeld condensatiekernen vormen.

Nevel
Gewone mist is dunner, het zicht is dan ongeveer 1 a 2 kilometer. Een vergelijkbaar verschijnsel, dat verantwoordelijk is voor stof en rook in de atmosfeer, wordt ook wel nevel genoemd.

Rijp
Rijp kan ontstaan als de lucht en de grond kouder zijn dan 0 °C. Als lucht wordt afgekoeld en contact heeft met koude grond, wordt het verzadigingspunt bereikt bij temperaturen onder nul. De waterdamp in de lucht bevriest dan en vormt naaldachtige ijskristallen, die op de grond worden neergelegd als een dun laken van rijp. Rijp kan ook aanvriest op takken, gras of op andere voorwerpen. Na een nacht met mist bij temperaturen onder nul kan de natuur er door rijpvorming prachtig uitzien. Een laag rijp kan in één nacht behoorlijk dik worden. Rijp ontstaat gewoonlijk na een heldere koude nacht.
Zwarte rijp, als de lucht kouder is dan 0 °C, kan zich voordoen zonder zichtbare tekenen van rijp, als de lucht zeer droog en niet verzadigd is bij die temperaturen onder nul. Deze vorm van rijp is zeer schadelijk voor planten.

Bij temperaturen onder het vriespunt gaat de neerwaartse waterdamp aan het aardoppervlak direct over in ijs. Door dit proces vormt zich rijp. Omdat e randen van sommige bladeren het sterkst afkoelen beperkt rijpvorming zich vaak alleen tot de randen van het blad.

Rijm
Een andere uiting van rijp is de zogenaamde rijm. Dit is een ijsbedekking, die op oppervlakten ontstaat als deze blootgesteld worden aan onderkoelde mist. Mist waarin de waterdruppels kouder zijn dan 0 °C, maar niet bevroren zijn. Als zulke mist in contact komt met het oppervlak, zal de mist bevriezen en kunnen er ijskorsten ontstaan.

Als zich eerst dauwdruppels vormen die daarna als gevolg van verdere temperatuurdaling bevriezen, spreken we van rijm.

Slootmist
Tijdens een heldere avond of nacht met weinig wind koelt de lucht dicht bij de grond veel sneller af dan op iets grotere hoogte. De lucht bij de grond zal dan ook het eerst verzadigd raken, waarna zich een dun laagje mist kan vormen. Koude lucht is ook zwaarder dan warme lucht en daarom zoekt de koude lucht de laagste plekken uit, en dat zijn vaak de sloten. Boven die sloten vormt zich daarom vaak de eerste mist. Het wat warmere water in de sloot kan ook nog eens extra vocht verschaffen voor de mistvorming. Deze slootmist zal zich bij ongewijzigde omstandigheden geleidelijk over het weiland uitbreiden en kan prachtige plaatjes opleveren van koeien die nog net niet de kop boven de mist uitsteken.

Smog
Smog is een combinatie van rook, vervuiling en mist. De Londense smog, rond de jaren 60 van de vorige eeuw, werd veroorzaakt door rook en zwaveldioxide van het stoken van steenkool, dat in de meeste huishoudens toen gebruikt werd. Inmiddels behoort deze smog tot het verleden.
De grootste bedreiging voor de volksgezondheid en de leefomstandigheden in steden is nu, na de jaren 80 van de vorige eeuw, afkomstig van uitlaatgassen van auto's. Deze uitlaatgassen bevatten koolmonoxide, stikstofoxide, verschillende koolwaterstoffen, lood van gelode benzine en kleine hoeveelheden SO2 en kooldioxide. In hete zonnige omstandigheden zijn de effecten van vervuiling nog erger, omdat zich dan fotochemische smog vormt.
Het zonlicht heeft invloed op stikstofmonoxide, die ozon en stikstofdioxide vormen. Samen met formaldehyde en peroxyacetylnitraat (PAN) veroorzaken zij geïrriteerde ogen en longen en zijn ook schadelijk voor de planten. Als het aantal neveldeeltjes in de lucht groot is, wordt het zicht steeds minder en de vochtigheid in de lucht kan condenseren naar mist en smog.

Stoommist
Stoommist of Arctische rook is het gevolg van een koude luchtstroom over water. Er moet een groot temperatuurverschil tussen water en de lucht zijn, ten minste 10 °C om stoommist te krijgen. Verdamping van het warmere water naar de koudere lucht verzadigt deze vrijwel meteen en de damp condenseert Dit soort mist is vaak te zien in het noordpoolgebied, waar koude lucht ontstaat boven het ijs en sneeuw. Deze koude lucht blaast over het relatief warme water en het oppervlak begint te stomen. Zelden wordt de mistlaag dikker dan 15 meter. Een vergelijkbaar fenomeen kan men in de zomer zien boven zonverwarmde straten na een plotselinge regenbui. Ook koude lucht over het warmere water van meren en rivieren levert hetzelfde resultaat op.

Stralingmist
Mist kan ook 's nachts in rivierdalen of boven laagliggend land ontstaan. Dit soort mist wordt gevormd als lucht, die nog steeds vochtig is, afkoelt omdat de grond eronder warmte verliest in de avond en nacht. Het is een gevolg van straling en wordt daarom ook wel stralingsmist genoemd. Stralingsmist komt alleen voor boven land en is het meest waarschijnlijk als de nachten lang zijn, dus in de herfst en de winter. Deze mist kan gedurende de volgende dag aanhouden en zelfs een aantal dagen. In de zomer is de zon in het algemeen warm genoeg om deze mis vroeg in de ochtend te laten verdwijnen.
Om deze mist te creëren zijn een heldere lucht (zodat de grond 's nachts meteen afkoelt) en lichte luchtbeweging (rond 1-3 meter per seconde) nodig. Als er helemaal geen luchtverplaatsing is, zal zich maar een dun laagje mist op de grond vormen. Als er teveel wind is, zal de lucht opgetild worden om een laaghangende stratuswolk te vormen. Stralingsmist bestaat meestal uit flarden, afhankelijk van de contouren van het landschap en de gelijkmatigheid, waarmee de grond haar warmte verliest. Het heeft de neiging om te blijven hangen in dalen, omdat de lucht dikker en zwaarder wordt als deze afkoelt en langs een helling naar beneden daalt. Een laag stralingsmist kan 300 meter dik zijn, maar gewoonlijk is dat minder.

Vuurwerkmist
Kruitdampen van vuurwerk functioneren ook als condensatiekernen. Mistdruppels klampen zich daar dus lekker aan vast. .